Dieren houden, een richtingenstrijd

De laatste decennia heeft onze maatschappij veel meer aandacht gekregen voor het welzijn van de gehouden dieren. Er is een tijd geweest dat er dieren werden gehouden zonder dat er al te veel aandacht was voor de kennis die nodig is om verantwoord dieren te kunnen houden. Maar er veranderde veel in de dierhouderij. Dieren zij al lang geen verbruiksvoorwerpen meer. Algemeen wordt aan het dier een intrinsieke waarde toegekend en nog onlangs werd via een wet een dier niet langer meer geschaard onder zaken (goederen). Toch liggen op dit moment de huisdieren onder vuur. Een dier houden voor je plezier, voor de gezelligheid, voor een vorm van vriendschap en noem maar op, is denken vanuit de mens en volgens sommigen wordt daarmee het dier geen recht gedaan. Er wordt daarbij benadrukt wat fout gaat en natuurlijk gaan er ook dingen fout. De vraag is echter of je die fouten niet moet aanpakken in plaats van de keuze om zoveel als mogelijk het houden van dieren te verbieden of te beperken.

Maatschappelijke opvattingen

Binnenkort is de overheid voornemens een positieflijst te publiceren waarop dieren staan die nog gehouden mogen worden. Dieren die niet op die lijst staan zijn vanaf dat moment verboden om ze in bezit te hebben. Er leven in onze samenleving nogal tegengestelde opvattingen over het houden van huisdieren, hobbydieren en gezelschapsdieren. Zo pleit bijvoorbeeld de stichting AAP voor een korte positieflijst, dat wil dus zeggen zo weinig mogelijk dieren die mensen mogen houden. Als het aan deze stichting ligt komen er geen exotische en wilde dieren op. Exotische dieren zijn uitheemse dieren die van nature niet in Nederland voorkomen. Ook Dierenbescherming zit niet te wachten op een lijst waar uitheemse diersoorten op staan. Daartegenover staan de organisaties van dierenhouders die zich sterk maken dat zij hun dieren die ze soms al tientallen jaren hebben ook mogen houden. De opvattingen lijken onoverbrugbaar. De overheid heeft de universiteit van Wageningen verzocht een methodiek te ontwikkelen op grond waarvan diersoorten al dan niet op die lijst komen. Vooral vanuit de dierhoudersorganisaties, maar ook vanuit de handel en detailhandel is er veel kritiek op de werkwijze van de wetenschappers die de methodiek ontwikkelden. Deze kritiek leeft overigens ook bij Dierenbescherming en de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde. Al deze organisaties hebben hun medewerking aan de universiteit van Wageningen geweigerd om deel te nemen aan een beoordeling van de soorten. Hoewel deze partijen soms heel verschillende belangen hebben bij de lijst waren zij in dit geval eenstemmig over de weigering. Het was namelijk volkomen duidelijk dat de opvatting van deze organisaties geen enkele invloed zou hebben op het eindresultaat en om voor de bühne mee te doen liet men zich niet lenen.

Exoten en wilde dieren

Het is misschien nog even goed om kort in te gaan op de exoten en wilde dieren die gehouden worden en waar enkele organisaties sterk tegen gekant zijn. Wat zijn exoten? Feitelijk is een exoot een niet inheemse diersoort. Zo is ons wilde konijn oorspronkelijk afkomstig van het Iberisch Schiereiland en op grond van deze definitie is het konijn een exoot. Ook onze parkieten, koikarpers, guppy's, struisvogels, cavia's, papegaaien, zebravinken, woestijnratjes ook wel gerbils of renmuizen genoemd en noem maar op, het zijn allemaal exoten. De overheid gebruikt deze term steeds vaker voor soorten die zich in Nederland niet heeft kunnen vestigen op eigen kracht en noemt deze dan ook wel een invasieve soort. Zo worden soorten als de Turkse tortel en de holenduif wel als inheems gezien omdat deze soorten op eigen kracht zich wel in Nederland wisten te vestigen. Canadese ganzen en Nijlganzen zijn invasieve soorten en dus ook exoten. Voor gehouden dieren maakt het overigens geen enkel verschil of het nu een inheems dier of een exoot is. De dieren zijn veelal generaties lang bij de mens en hebben zich genetisch gezien al lang aangepast aan de omstandigheden bij de mens. Bijna alle soorten die gehouden worden komen namelijk al lang niet meer uit de vrije natuur. Er is dan ook geen goede reden dat exoten minder geschikt zouden zijn om als dier te worden gehouden. Het is niet altijd duidelijk wat zoal verstaan wordt onder wilde dieren en zeker niet in relatie tot de positieflijst. Soms wordt er onder verstaan dieren die rechtstreeks uit de natuur komen. Andere verstaan er onder dieren die ook in de vrije natuur leven. Dat kunnen dus ook dieren zijn die al generaties bij mensen wonen. Soms zijn bij deze diersoorten veranderingen in het uiterlijk opgetreden, denk maar een aan de kanarie die in tientallen kleurvarianten voorkomt, maar er zijn natuurlijk ook kanaries die de oorspronkelijke wildkleur nog hebben. Ten diepste is het natuurlijk zo dat alle dieren ooit dieren waren die in de vrije natuur leefden.

De dierhouderij in Nederland

De dierhouderij in Nederland is in de meeste huishoudens vertegenwoordigd. Niet alleen met 6,1 miljoen honden en katten, maar ook met 9,4 miljoen aquariumvissen, 8,5 miljoen vijvervissen, 3,1 miljoen zang en siervogels, 1,5 miljoen eenden, kippen en ganzen, 1,5 miljoen duiven, 1 miljoen konijnen, 0,6 miljoen knaagdieren en 0,2 miljoen reptielen en amfibieën. De economische waarde van de gezelschapsdierensector bedraagt 2 miljard euro per jaar. Vergelijken we dat met de sector van de landbouwdieren dan zien we dat daar een economische waarde van 2,7 miljard euro wordt gerealiseerd. Dat wil zeggen dat de gezelschapsdieren in Nederland een hoge economische waarde vertegenwoordigen die zeker onderschat wordt. Daarnaast zijn er nog tal van aanpalende gebieden die voor het rijk ook inkomsten realiseren zoals de onderwijsinstellingen rond dieren, de dierenartsenpraktijken, dierentuinen, vogelparken, dierenparken en kinderboerderijen.

Verantwoord houden van dieren

Hoe de scherpe tegenstelling tussen houders van dieren en groeperingen die de dierhouderij wil terugdringen of zelfs afschaffen is ontstaan is niet helemaal duidelijk. Natuurlijk zijn er soms misstanden bij het houden van dieren. Deze misstanden doen zich overigens vooral voor bij de 'gewone' huisdieren die straks op de positieflijst komen en dus gewoon gehouden mogen worden. Daarbij moet gedacht worden aan honden, katten en konijnen. Er is dan veelal sprake van verwaarlozing en soms mishandeling. Naast verwaarlozing kan soms ook gebrek aan kennis van het dier bij verwaarlozing een rol spelen. Bij de meer bijzondere dieren zoals reptielen en amfibieën, zang- en siervogels, parkdieren, aquariumvissen, enzovoort, zien we dat de eigenaren in de regel een hoog kennisniveau van hun dieren hebben. Alle organisaties in de gezelschapsdierensector stellen zich veelal tot doel het welzijn van de door hun gehouden dieren verder te verhogen. Verreweg de meeste van deze organisaties werken ook onder de paraplu van het Platform Verantwoord Huisdierenbezit, een platform met als expliciete doelstelling te werken aan een verantwoord huisdierenbezit. Men is groot voorstander van houderijvoorschriften, maar de overheid wil daar om onbegrijpelijke redenen niet aan. Men geeft aan dat om pragmatische redenen betreffende handhaving het stellen van eisen aan de houderij niet aan de orde is. Dit blijft een merkwaardige redenering omdat bij houderijvoorschriften een betere handhaving juist wel mogelijk wordt omdat de inspecteurs dan objectief kunnen vaststellen of dieren verantwoord worden gehuisvest. Bovendien zouden houderijvoorschriften positief kunnen bijdragen aan een verhoging van het welzijn van de gehouden dieren. Ondanks alle inspanningen, inzet, voorlichting en deskundigheid binnen de huisdierensector, blijft deze sector door de anti-huisdierengroeperingen op de pijnbank liggen.

Huisdieren versus landbouwdieren

Van de positieflijst zijn landbouwdieren uitgezonderd. Het gaat hier over gigantisch veel dieren die onder geheel andere omstandigheden worden gehouden dan de huis- en hobbydieren. We spreken over 12.233.649 varkens, 95.273.269 kippen, 3.547 geiten, 12.518 schapen en 35.715 runderen. Het blijft vanuit het oogpunt van dierenwelzijn en gevaar voor de volksgezondheid (Vogelgriep, Q-koorts) voor een leek moeilijk te begrijpen waarom er wel een lijst komt met huisdieren die nog gehouden mogen worden, terwijl de grootste groep van dieren hiervan uitgesloten is. Bij landbouwdieren werkt de overheid wel met houderijvoorschriften, bij de huis- en hobbydieren niet. Een vreemde scheiding die economisch gezien ook niet te verklaren is. We zagen immers dat de huisdieren een vergelijkbare economische waarde vertegenwoordigen als de landbouwdieren. Waarschijnlijk heeft de overheid de economische impact van de huisdierhouderij over het hoofd gezien.

Nog veel onbeantwoorde vragen

Hoewel volgens de planning de besluitvorming over een positieflijst dichtbij komt, is de uitkomst daarvan op dit moment nog compleet onduidelijk. De vragen die worden gesteld bij het onderzoek van de universiteit van Wageningen over de positieflijst leven niet alleen massaal bij de huisdierensector, maar leven veel breder. Ook lijkt de aanpak van deze universiteit en van het ministerie niet in overeenstemming met het Andibelarrest van het Europese Hof. Dan blijven er nog veel vragen over hoe om te gaan met al generaties lang gedomesticeerde dieren. Ze lijken dan weliswaar op hun soortgenoten in de natuur, maar het zijn geheel andere dieren. Ze zijn volkomen aangepast om bij de mens te verblijven. Onduidelijk blijft ook waarom de overheid houderijvoorschriften blijft afwijzen terwijl deze het welzijn van gehouden dieren daadwerkelijk kunnen bevorderen, terwijl men dergelijk voorschriften wel gebruikt bij landbouwdieren. Het meest intrigerend is misschien wel de vraag waarom de organisaties van huisdieren en de organisaties die het dierenbezit zoveel mogelijk willen beperken een aantal jaren geleden elkaar wel konden vinden in een lijst van dieren die gehouden konden worden nu zo tegenover elkaar staan. Dit was een lijst samengesteld onder leiding van de Raad voor Dierenaangelegenheden. Alle partijen konden, met enig geven en nemen, elkaar toen vinden in een lijst met dieren die gehouden zouden mogen worden. Van die consensus is na het werk van de universiteit van Wageningen helemaal niets meer over. Wageningen heeft in hun onderzoek op geen enkele wijze de partijen op een serieuze manier bij hun onderzoek betrokken. Misschien ligt daar wel de oorzaak van de ontstane polarisatie.